0-5 Yaş Arası Çocukların Gözünden
Boşanma
Boşanma yetişkinlerin hayatında ne kadar zorlayıcı ve sıkıntılı bir süreç ise çocukların hayatında da bir o kadar hassas ve iyi yönetilmesi gereken bir yaşam olayı. Bu ay ki yazımızda sizlerle 0-5 yaş arası çocukların anne babalarının boşanmalarını nasıl deneyimlediklerini, bu süreçte verebilecekleri tepkileri ve ebeveynlerinin onlara nasıl yaklaşabileceklerini paylaşmayı amaçladık.
- 0-1,5 Yaş Aralığı: Bebeklik Dönemi
Bu yaş grubu çocuklar karmaşık bir yaşam olayı olan boşanmayı ve neler olup bittiğini anlayamazlar ve bunun hakkında konuşamazlar. Ebeveynlerine her konuda bağımlı olduklarından, ebeveynleri bu süreçte yeterli bakımı veremezlerse bu onlarda stres ve rahatsızlık yaratır. Gündelik rutinlerinde değişiklik olursa ya da alıştıkları kişiler artık çevrelerinde olmazsa kendilerini güvensiz hissederler , tedirgin veya sinirli olabilir. Bu duygudurumu kendini aşırı mızmızlık veya tam tersi olağandışı durgunluk şeklinde gösterebilir.Sizin yaşadığınız stres ve sıkıntıya ağlayarak veya huysuzlanarak tepki verebilir.Bu dönemde tamamlaması gereken gelişim basamaklarında gecikme yaşayabilir (yuvarlanma, oturma, bir nesneye uzanma gibi).İştah, uyku düzeni ve/ya kişiliğinde bu gelişim evresine uymayan önemli değişikliklerle karşılaşabilirsiniz.
**Ebeveynler yardımcı olmak için neler yapmalı?
Bebeğinizin rutinlerine tutarlı bir şekilde sadık kalın.Onu kucağınıza alın, sallayın, sarılın ve onunla konuşun.Bebeğinize sevgiyle ve sıcaklıkla yaklaşmayı ve ona gülümsemeyi aksatmayın.Çocuk doktorunuzla düzenli randevularınıza devam edin.Bebeğinizin diğer ebeveyni görmeden 2 veya 3 günden fazla gün geçirmediğinden emin olun.Bu süreçte kendinize de bakmayı ve zaman ayırmayı unutmayın.
- 1,5-3 Yaş Aralığı: Erken Çocukluk Dönemi
Bu dönem çocukları artık annelerinden ayrı birer birey olduklarını öğrenen çocuklardır. Bu hem çocuklar hem de anneleri için zorlayıcı bir süreç olabilir çünkü bu çocuklar bir yandan dünyayı ve çevrelerini keşfetmeyi arzularlarken, diğer yandan halen annelerinin sıcaklığına ve korumalarına muhtaçtırlar. Ebeveynlerinin ilgi ve onaylarını almak için yoğun bir çaba sarfederler.Anne-babalarının kavgalarının tamamiyle farkındadırlar ve bu kavgalara öfkelerini dışa vurarak veya yetişkinlerin tartışmalarını durdurmaya çalışarak tepki verirler. İhtiyaçlarının karşılanmasında halen yetişkinlere bağlı olduklarından, ebeveynleri onlara yeterince iyi bakımı sağlayamazsa kendilerini güvenliksiz ve stres altında hissederler. Bu çocukların büyük bir çoğunluğu anne-babaları arasındaki tartışmaların kendilerinden (yeterince iyi çocuk olmadıklarından, yaramazlıklarından vb.) kaynaklandığını ve bu boşanmanın sorumlusunun kendileri olduklarını düşünürler.
Bir diğer deyişle boşanmadan kendilerini suçlarlar. Bu tümgüçlü düşünce yapısı gelişimin bu evresi için normal kabul edilir. Bu yaş aralığındaki çocuklar bunu detaylıca konuşacak ve bunun onları suçu olmadığını anlayacak bilişsel yetiye ve kelime dağarcığına henüz sahip değillerdir.
Rutinler ve öngörülebilir davranışlar çocuklara güvenlik hissi verdiklerinden, boşanma sürecinde bunların aksamasıyla çocuklar huzursuz, gerilmiş ve hatta korkmuş hissedebilirler.Gelişimlerinde gelişimin önceki evrelerine gerileme görülebilir. Örneğin alt ıslatma veya tekrar beze dönme, biberon veya emzik kullanmaya geri dönme gibi arzuları belirebilir.İçlerine kapanıp, üzgün veya yalnızlaşabilirler.Uyku ve beslenme alışkanlıklarında önemli değişikliklere rastlanabilir.Normalde korkmayacakları şeylere karşı korku veya endişe geliştirebilirler.
**Ebeveynler yardımcı olmak için neler yapmalı?
Rutinlerinize düzenli bir şekilde devam edin.Boşansanız da onu çok sevmeye ve ona bakmaya devam edeceğinizi ona anlatın.Bebeksi davranışlarını cezalandırmaktan kaçının. Bunun yerine ona büyümenin güzel yanlarını göstermeye çalışın.Çocuğunuz kendini sizden çekiyorsa ona zorla sarılmaya çalışmayın. Sizden sevgi isteyebileceği anları fark edin ve onu bu zamanlarda öpün ve sarılın.Sınır koymayı unutmayın. Boşanma sürecinde çoğu ebeveyn çocuklarına karşı duydukları suçluluktan sınırları ve kuralları askıya alabilirler. Unutmayın ki sınır ve kurallar çocuklara kendilerini güvende ve korunmuş hissettirir.Çocuğunuzun her iki ebeveynle de zaman geçirdiğinden emin olun. Bu dönemdeki çocuklar diğer ebeveyni görmeden 3-5 günden fazla gün geçirmemelidir.
- 3-5 Yaş Aralığı: Okul Öncesi Dönem
Gelişimlerinin bu evresindeki çocuklar birçok yeni beceri edinirler. Artık konuşabilirler, kendi arkadaşlıklarını kurarlar ve özbakım becerilerinin merdivenlerini tırmanmaya başlarlar. Aynı zamanda kendi kişiliklerini geliştirip, bağımsızlıklarını ilan ederler. Okul öncesi çocukları başkalarına yardımcı olmaktan büyük keyif alırlar. Onlar için herşey bir oyundur. Hayaller ve gerçekler arasındaki çizgi onların için hala bulanıktır. Her ne kadar birçok beceriyi kazandıklarından artık bizlere epeyce yakın gözükseler de, bu dönem çocukları hala zaman, gerçeklik veya neden-sonuç gibi kavramlarını anlayabilecek bilişsel becerilere sahip değillerdir. Okul öncesi dönemindeki çocuklar dünyanın hala kendi etraflarında döndüğüne ve birçok şeyi yaptırma güçleri olduğuna (tümgüçlülük) inanırlar.
**Bu dönemdeki çocuklar boşanmayı nasıl deneyimlerler?
Boşanmanın sebebi olarak kendilerini suçlayabilirler.Boşanmanın getireceği büyük değişiklikler onları ürkütebilir. Ebeveynlerinden bir ya da her ikisi tarafından terk edileceklerinden korkarlar.Evden taşınan ebeveynlerini bir daha hiçbir zaman göremeyeceklerini düşünüp, bundan korkabilirler. Anne-babalarının tekrar birleşmelerini dilerler ve bunu yapabileceklerine inanırlar.
Boşanmanın sorumluluğunu kendi üstlerine alan konuşmalarda bulunabilirler.Dünyayı keşfetmek yerine ebeveynlerine yapışık hale gelebilirler.Gelişimlerinde gerilemeler gözlemlenebilir. Yatak ıslatma, parmak emme, bebeksi konuşma, öfke patlamaları gibi.
Herşeyi ve herkesi kontrol etmeye çalışıp, patronluk taslamaya çalışabilirler. Bu, aslında boşanmanın yarattığı kaosta çocukların kendilerine güvenlik hissi yaratma çabasıdır.Öfkeleri büyük ölçüde artabilir.Arkadaşları ile oynamada isteksizlik, üzüntü ve/ya yalnızlık görülebilir.
**Ebeveynler yardımcı olmak için neler yapmalı?
Bu yaş aralığındaki çocuklar basit ve somut açıklamalara ihtiyaç duyarlar. Hangi ebeveynin evden ayrılacağını, çocuğun kiminle yaşayacağını, ona kimin bakacağını ve diğer ebeveyni ne sıklıkla göreceğini ona mutlaka anlatın. Bunlar birkaç kez konuşulması gerekebilecek konuşmalardır. Tek konuşmanın işleri çözmesini beklemeyin.Öngörülebilir ve tutarlı rutinlere sadık kalın. Aynı anda çok fazla şeyi değiştirmek çocukları ürkütebilir.Çocuğunuzu bakıcısıyla bıraktığınızda geri geleceğinizin güvencesini ve saat kaçta döneceğinizi ona mutlaka söyleyin. Verdiğiniz bu sözü tutacağınızdan emin olun.Duyguları hakkında konuşabilmesi için ona alan açın. Birlikte kitap okumak ve oyunlar oynamak bu konuşmaları başlatabilmek için yararlı yöntemlerdendir.Çocuğunuza onu çok sevdiğinizi ve bunu hiçbir şeyin değiştirmeyeceğini söyleyin.Kabuslar görmeye başladıysa bunlar hakkında mutlaka onunla konuşun. Onun sizinle güvende olduğunu ve ona her zaman iyi bakacağınızı söyleyerek onu rahatlatın. Bu güvenceye boşanma ile çok daha fazla ihtiyacı var.Diğer ebeveyni çocuğunuzun hayatında olan olaylar ile ilgili haberdar edin. Özel günlere her iki ebeveynin de katılacağından emin olun.Çocuğunuzun öğretmenlerini ve hayatındaki diğer yetişkinleri boşanmanız konusunda bilgilendirin. Onlarla geçirdikleri vakitlerdeki davranışsal ya da duygusal değişimleri hakkında bilgi edinin ve birlikte bu büyük hayat olayı geçişinde yararlı olabilecek stratejiler belirleyin.
Makalede ele alınan sıkıntı belirtileri araştırmaların bize gösterdiği o yaş grubundaki ortalama çocukların verdiği tepkilerdir. Unutulmamalıdır ki aslında her çocuk biriciktir ve sizin çocuğunuz boşanmanızı çok farklı deneyimliyor olabilir.
Psikolog
Fatma Oğuz